«Форум Азия» жана «Бир дүйнө» уюуму биргеликте фактыларды аныктоо миссиясын жыйынтыгында Кумтөр кенин иштетүү боюнча Ысык-Көлдүн жашоочуларынын жашоо турмушуна кандай коркунучта экендиги, мөңгүлөрдүн эришин, мөмө жемиштерге, жайытка тийгизген таасири, тоо кен иштеринин натыйжасында пайда болгон чаң жашоого, тиричиликке коркунучтарды көрсөтүп турат.

Мен Лоренцо Урбинати, Адам укуктары жана өнүгүү үчүн Азия форумунун (FORUM-ASIA) программалык менеджеримин, аймактык укук коргоочу уюм. Мен уюмдун бизнес жана адам укуктары боюнча ишин жетектейм жана 2022-жылдын июль айында Ысык-Көл облусуна келген фактыларды аныктоо миссиясынын командасынын мүчөсү болгом.

Изилдөөнүн негизги жыйынтыктары кандай?

2022-жылдын июль айында «ФОРУМ-АЗИЯ» уюмунун эки кызматкери жана «Бир Дүйнөнүн» эки кесиптеши Ысык-Көлгө барып, коомчулуктар, эксперттер жана жергиликтүү бийлик өкүлдөрү менен «Кумтөр» кенин казып алуу иштеринин адам укуктарына тийгизген таасири тууралуу сүйлөшүү үчүн келишкен.

Фактыларды аныктоо миссиясынын жыйынтыгында даярдалган отчетто Кумтөр кенин иштетүү боюнча Ысык-Көлдүн жашоочуларынын жашоо-турмушу жана жашоо сапаты кандай коркунучта экенин көрсөтөт. Мөмө-жемиштерге жана жайыттарга таасирин тийгизген жана мөңгүлөрдүн эришине жана ичүүчү суунун тынымсыз төмөндөшүнө байланыштуу болгон тоо-кен иштеринин натыйжасында пайда болгон чаң жашоого жана тиричиликке коркунучтарды көрсөтүп турат.

Ысык-Көлгө куйган суулардын айланасында уран калдыктары көмүлгөн жайлардын болушу жана жамааттардын аларга жакын жерде жашашы Ысык-Көлдүн калкынын ден соолугуна жана коопсуздугуна кошумча коркунучтарды жаратат.

Коомчулуктун мүчөлөрү, активисттер жана жарандык коомдун өкүлдөрү жамааттык түрдө сурамжыланган Кумтөр кенинин ишмердүүлүгүнө жана региондорду өнүктүрүү жана экологиялык фонддордун пайдаланылышына байланыштуу маалыматтын жеткиликтүүлүгүнө терең тынчсызданууларын жана нааразычылыгын билдиришти.

Жергиликтүү активисттерге жакшыртуу боюнча кандай сунушуңуз бар? Активисттердин күчтүү жана алсыз жактары эмнеде деп ойлойсуз?

Укук коргоо иши спринт эмес, бул марафон. Сабырдуулукту жана наристе кадамдарын жана кичинекей жеңиштерди баалоону талап кылат. Негизги сунушум – реалдуу пландарды түзүп, максаттар жана талаптар кандай экенин так айтуу. Экинчиден, тобокелдиктерди жана коркунучтарды түшүнүү, демек, өзүңүздүн жана сиз менен иштеп жаткан жамааттардын бирине артыкчылык берүү абдан маанилүү. Акыр-аягы, пландарга ээ болуу маанилүү, бирок контекст жана кырдаал тез өзгөрүшү мүмкүн, ошондуктан ар кандай сценарийлер үчүн ийкемдүү пландарга ээ болуу маанилүү. Бишкектин жана Ысык-Көлдүн кыргыз активисттери менен болгон мамилемден алардын кайраттуулугун, аракетчилдигин гана баалай алам жана алар улуттук жана эл аралык акторлор(активдүү активисттер) тарабынан татыктуу колдоо көрсөтүшүн каалайм.

Гүлназ Жумагулова